Wat is het effect van het ‘uitstalverbod’ van tabaksproducten? Hoe beïnvloedt dit de blootstelling van jongeren aan tabaksproducten en het risico om te beginnen met roken? Dr. Mirte Kuipers (Amsterdam UMC) vertelt over het project ‘Maximising the effectiveness of the tobacco display ban in decreasing adolescent tobacco product exposure and smoking’ – een onderzoek over de invloed van het uitstalverbod in supermarkten (2020) en in kleine winkels (2021) op jongeren.
Waar gaat het project over?
“In dit project onderzoeken wij in vier Nederlandse steden hoe de zichtbaarheid van tabaksproducten in de winkelomgeving veranderde, nadat winkels sigarettenpakjes en andere tabaksproducten uit het zicht moesten halen voor de klanten (het ‘uitstalverbod’). Ook onderzoeken wij hoe dit de blootstelling van jongeren aan tabaksproducten en –reclame beïnvloedt en hun risico om te beginnen met roken. Met de resultaten willen we begrijpen wat de effecten zijn van het uitstalverbod en hoe dit beleid verbeterd kan worden.”
Hoe dragen de uitkomsten van het project bij aan het bereiken van de Rookvrije Generatie?
“Voor de Rookvrije Generatie is het belangrijk dat roken niet meer als normaal wordt gezien. Als in veel winkels tabaksproducten te zien zijn, dan houdt dit het beeld in stand dat tabaksproducten en het gebruik ervan normaal en geaccepteerd zijn. In dit project onderzoeken we of het uitstalverbod tabak effectief uit het zicht haalt in winkels en of dit inderdaad bijdraagt aan het minder geaccepteerd maken van roken onder jongeren.”
Wat waren de meest vernieuwende inzichten?
“Tabaksverkooppunten concentreren zich in stadscentra, langs hoofdwegen en in winkelcentra. Gemiddeld wonen inwoners van de vier steden op 310 meter afstand van een verkooppunt. Er is een disproportioneel groot aanbod van tabaksverkooppunten in armere buurten van middelgrote steden.
Voor de implementatie van de display-ban had driekwart van de tabaksverkooppunten tabaksproducten of –reclame in het zicht. Na implementatie daalde dit tot 36%. Ruim een kwart van de winkels waar het uitstalverbod van kracht was hield zich hier niet aan, voornamelijk kleine winkels zoals gemakszaken.
Jongeren worden gemiddeld aan één tabaksverkooppunt per dag blootgesteld. Jongeren die vaker worden blootgesteld aan tabaksverkooppunten vinden roken meer sociaal geaccepteerd. Een groot aantal tabaksverkooppunten ligt op loopafstand van middelbare scholen, gemiddeld drie verkooppunten per school. Vmbo- en havo-leerlingen worden vaker blootgesteld aan tabaksverkooppunten dan vwo-leerlingen. Verandering in blootstelling en risico op beginnen met roken na de implementatie van het uitstalverbod worden nog onderzocht.
Wij concluderen dat recente maatregelen effect hebben, maar dat waakzaamheid geboden is: vooral als het gaat om verkoop en zichtbaarheid bij kleinere winkels. ”
Op welke manier hebben jullie de kennis naar de praktijk gebracht?
“De onderzoeksresultaten tot november 2022 zijn samengevat in een factsheet. Deze is in samenwerking met de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij verspreid naar Tweede Kamerleden, in voorbereiding op het Commissiedebat over leefstijlpreventie van 14 december 2022. Resultaten zijn zowel in de media voorafgaand aan het debat als in het debat zelf gebruikt. Verder deelden we deze factsheet breed op sociale media, waar het door verschillende anti-tabaksplatforms is opgepikt (bijvoorbeeld Nederland Rookvrij en TabakNee.nl).
We organiseerden in 2021 en in 2022 bijeenkomsten voor partijen betrokken bij en geïnteresseerd in tabaksbeleid. En in het bijzonder regulering van de verkoopomgeving.”
Met wie werken jullie samen?
“Het project werd uitgevoerd door onderzoekers van Amsterdam UMC en Universiteit van Amsterdam (Afdeling Communicatiewetenschap en Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies).”
Dit onderzoek is mogelijk gemaakt door Longfonds, KWF, Hartstichting, het Diabetesfonds en de Trombosestichting in hun gezamenlijke oproep om meer onderzoek naar tabaksontmoedigingsbeleid te stimuleren op weg naar een Rookvrije Generatie.
Benieuwd naar de andere onderzoeken over naar effectief tabaksontmoedigingsbeleid?
- Interview met Jasper Been: onderzoek naar rookvrije zones in Nederland
- Interview met Jeroen Bommelé: onderzoek naar meeroken in de buitenlucht
- Interview met Gera Nagelhout: onderzoek naar de reacties van de tabaksindustrie op tabaksontmoediging
- Interview met Cloé Geboers: onderzoek over de impact van tabaksaccijns op het roken in Nederland