Auteur: manouk

Hoe zorg je ervoor dat patiënten die roken ook daadwerkelijk terecht komen bij effectieve stoppen-met-rokenhulp? Met de nieuwe methode Very Brief Advice+ (VBA+) kan de huisarts ‘warm verwijzen’ naar professionele begeleiding om te stoppen met roken. Naomi van Westen-Lagerweij vertelt over de implementatie aanpak.

Waar gaat het project over?

Maar liefst 80% van alle rokers wil stoppen met roken; slechts een klein deel daarvan lukt het om zonder hulp te stoppen. “Ons project heet Strengthening the Dutch national smoking cessation infrastructure to support the Smokefree Generation movement. Wij willen ervoor zorgen dat patiënten die roken ook daadwerkelijk terecht komen bij effectieve stoppen-met-rokenhulp.

Very Brief Advice Plus (VBA+) is een verwijsmethode die zorg- en hulpverleners kan ondersteunen bij het gesprek over stoppen met roken. De methode zorgt ervoor dat rokers vaker terecht komen bij bewezen effectieve hulp.

Tijdens de COVID-19 pandemie hebben wij deze nieuwe verwijsmethode geïmplementeerd in de huisartsenpraktijk. Het ‘warm verwijzen’ is hieraan het meest vernieuwende aspect. Zo kan de zorgverlener het initiatief nemen om een patiënt direct in contact te brengen met professionele begeleiding om te stoppen met roken. De patiënt hoeft dan niet zelf achter de verwijzing aan te gaan of zelf een afspraak te regelen”.

Op welke manier hebben jullie kennis naar de praktijk gebracht?

“Wij hebben een strategie ontwikkeld om VBA+ in de huisartsenpraktijk te implementeren. De strategie bestaat uit twee bijeenkomsten. Deze worden georganiseerd binnen lokale groepen voor farmacotherapeutisch overleg (FTO) met huisartsen en apothekers. Zorgverleners krijgen zo informatie over VBA+ en verwijsmogelijkheden, maken afspraken over de implementatie ervan en reflecteren vervolgens ook op deze afspraken. Ook ontvangen zorgverleners extra ondersteunende materialen, zoals een bureaukaart als reminder.

Hoe dragen de uitkomsten van het project bij aan het bereiken van de Rookvrije Generatie?

“De bijeenkomsten en ondersteunende materialen zorgen er voor dat meer zorgverleners uit de huisartsenpraktijk hun patiënten ‘warm’ verwijzen naar professionele begeleiding voor stoppen met roken. Dit is een zeer positief resultaat in het kader van de Rookvrije Generatie. Want we weten uit de literatuur dat ‘warm’ verwijzen ervoor zorgt dat meer patiënten die roken ook daadwerkelijk terecht komen bij professionele begeleiding, en op die manier uiteindelijk definitief stoppen”.

Wat waren de meest vernieuwende inzichten?

“Onze bevindingen laten zien dat het zelfs onder stressvolle COVID-19-omstandigheden mogelijk is om de stoppen-met-rokenzorg in de huisartsenpraktijk te verbeteren. Belangrijk is wel om in de toekomst verder onderzoek te doen naar manieren om de werkdruk voor huisartsen te verlagen, bijvoorbeeld door het inzetten van e-health. Denk bijvoorbeeld aan het uitvragen van de rookstatus via een digitaal patiëntportaal. Het portaal geeft de rookstatus via een melding in het EPD door aan de huisarts zodat hij of zij gemakkelijk het gesprek met de patiënt kan aangaan over stoppen met roken”.  

Met wie werken jullie samen?

“Het project wordt uitgevoerd door het Trimbos-instituut en Leids Universitair Medisch Centrum. Verschillende consortiumpartners, zoals het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik en Nederlands Huisarts Genootschap, dragen met hun expertise bij aan het project”.

Benieuwd naar andere onderzoeken over naar effectief tabaksontmoedigingsbeleid?

• Interview met Jasper Been: onderzoek naar rookvrije zones in Nederland
• Interview met Jeroen Bommelé: onderzoek naar meeroken in de buitenlucht
• Interview met Gera Nagelhout: onderzoek naar de reacties van de tabaksindustrie op tabaksontmoediging
• Interview met Cloé Geboers: onderzoek over de impact van tabaksaccijns op het roken in Nederland
• Interview met Mirte Kuipers: evaluatie van het uitstalverbod op tabak in Nederland

Daarnaast zijn er vier consortia die met subsidie van ZonMw effect- of implementatieonderzoek doen naar het gebruik en beter bereik van bestaande interventies:

• Rookvrije sportclubs voor een rookvrije generatie
• Begeleiding versterken vanuit de huisartspraktijk bij stoppen met roken (CONNECT-studie)
• Financiële prikkels voor succesvolle ‘stoppen met roken’-training op het werk
• Zwangere vrouwen helpen bij het stoppen met roken (Samen stoppen Samen sterk!)

Bron: ZonMw. Kijk op www.zonmw.nl/roken voor meer informatie

Zijn medewerkers die roken goed geholpen met een stoppen-met-roken training met financiële beloning? En hoe zorg je ervoor dat Nederlandse bedrijven bekend raken met deze training en dat zij hun medewerkers enthousiasmeren om deel te nemen? Floor van den Brand en Gera Nagelhout vertellen je meer over de implementatie van deze training (met beloning) op het werk.

Waar gaat het project over?

Werkgevers kunnen werknemers met een lagere sociaaleconomische positie helpen bij het stoppen met roken. Dat kan met een effectieve stoppen-met-rokentraining op de werkplek in combinatie met financiële beloningen voor stopsucces. Uit eerder onderzoek blijkt dat zo’n training in combinatie met een beloning effectief is. “De training uit ons eerdere onderzoek werd gegeven door zorgaanbieder SineFuma en bestaat uit zeven wekelijkse bijeenkomsten van 1,5 uur. In ons onderzoek beloonden we mensen met €350,- als ze succesvol stopten met roken” vertelt Floor van den Brand.

De training is al geïmplementeerd in de praktijk, maar de beloningen nog niet. Ook worden mensen met een lagere sociaaleconomische positie nog onvoldoende bereikt. “Een logische vervolgstap is nu: onderzoeken of de beloningen in de praktijk kunnen worden geïmplementeerd” vertelt Gera Nagelhout. “Hoe zorgen we ervoor dat belonen van stopsucces bij Nederlandse bedrijven bekend raakt en gebruikt wordt? Het doel van ons implementatieproject is om dit binnen Nederlandse bedrijven te stimuleren”

Hoe dragen de uitkomsten van het project bij aan het bereiken van de Rookvrije Generatie?

“Dit project kan ertoe leiden dat meer mensen in Nederland succesvol stoppen met roken. In ons geval gaat het dan om medewerkers met een lagere sociaaleconomische positie die stoppen met roken, na het volgen van een training op het werk.” aldus Floor.  

“Ook geeft het project inzicht in de belemmerende en bevorderende factoren bij het implementeren van een effectieve stoppen-met-rokeninterventie. En biedt het project aanknopingspunten voor wat er (nog) nodig is om stoppen met roken binnen organisaties in Nederland succesvol te maken” voegt Gera toe.

Wat waren de meest vernieuwende inzichten?

Floor: “Zowel leidinggevenden als medewerkers die roken denken dat een persoonlijke benadering het meest effectief is om medewerkers met een lagere sociaaleconomische positie te enthousiasmeren om mee te doen met een stoppen-met-rokentraining. Ook blijkt dat leidinggevenden roken vaak een lastig onderwerp vinden om over te praten met hun medewerkers”.

“In ons onderzoek komt naar voren dat leidinggevenden deze persoonlijke benadering te weinig toepassen, ondanks het handboek, de video’s en het webinar die we tijdens het project hebben ontwikkeld. Hierdoor valt het aantal deelnemers aan de training vaak tegen. We zien ook dat als leidinggevenden het wél aandurven om hun rokende medewerkers persoonlijk te benaderen, dat de training veel meer deelnemers trekt.”

Lastig bleek ook het inzetten van beloningen. Veel leidinggevenden vinden dat een financiële beloning geen motivatie zou mogen zijn om te stoppen met roken. Het belonen van medewerkers die stoppen met roken wordt ook als oneerlijk ervaren voor niet-rokende medewerkers.

Gera: “Deze barrière kwamen we niet tegen in ons eerdere (effectiviteits)onderzoek, waarbij de beloningen betaald werden door de subsidiegever. We denken daarom dat financiering van de beloningen door bijvoorbeeld zorgverzekeraars een goede optie zou zijn. Voor zorgverzekeraars scheelt het ook in de kosten als meer mensen succesvol stoppen met roken.”

Op welke manier hebben jullie de kennis naar de praktijk gebracht?

Floor: “De door ons ontwikkelde implementatiestrategie wordt nu standaard gebruikt door SineFuma, de grootste aanbieder van stoppen-met-rokentrainingen in Nederland. Zij hebben hun manier van communiceren richting bedrijven aangepast op basis van het huidige project en zijn van plan om dit te blijven doen na afloop van het project”.

“Daarnaast heeft Medipro, een andere grote stoppen-met-rokenaanbieder, onze communicatiestrategie gebruikt als basis voor een training die zij nu aanbieden aan bedrijven op locatie. In deze training leren leidinggevenden hoe zij medewerkers kunnen motiveren om mee te doen met het stoppen-met-rokenaanbod.” 

Met wie werken jullie samen?

De Universiteit Maastricht en Onderzoeksinstituut IVO voeren het onderzoek samen uit. Daarnaast zijn er verschillende wetenschappelijke en praktijkorganisaties als adviseurs betrokken bij het project die actief hebben meegewerkt met het ontwikkelen van de implementatiestrategie. Dit zijn het LUMC, UMCG, Zuyderland Medisch Centrum, Hogeschool Rotterdam, Trimbos-instituut, Pharos, Long Alliantie Nederland (LAN), IQ Healthcare (Radboudumc), Centre for Motivation and Change, Heartbeat Ventures, NVAB, HumanCapitalCare B.V., Zilveren Kruis, InGuide, SineFuma, Brandweer Zuid-Limburg, SBCM A&O-fonds SW en MTB.

Benieuwd naar andere onderzoeken over naar effectief tabaksontmoedigingsbeleid?

• Interview met Jasper Been: onderzoek naar rookvrije zones in Nederland
• Interview met Jeroen Bommelé: onderzoek naar meeroken in de buitenlucht
• Interview met Gera Nagelhout: onderzoek naar de reacties van de tabaksindustrie op tabaksontmoediging
• Interview met Cloé Geboers: onderzoek over de impact van tabaksaccijns op het roken in Nederland
• Interview met Mirte Kuipers: evaluatie van het uitstalverbod op tabak in Nederland

Daarnaast zijn er vier consortia die met subsidie van ZonMw effect- of implementatieonderzoek doen naar het gebruik en beter bereik van bestaande interventies:

• Rookvrije sportclubs voor een rookvrije generatie
• Begeleiding versterken vanuit de huisartspraktijk bij stoppen met roken (CONNECT-studie)
• Financiële prikkels voor succesvolle ‘stoppen met roken’-training op het werk
• Zwangere vrouwen helpen bij het stoppen met roken (Samen stoppen Samen sterk!)

Bron: ZonMw. Kijk op www.zonmw.nl/roken voor meer informatie

Meeroken in de buitenlucht lijkt voor veel mensen onschuldig, maar ook als ‘meeroker’ krijg je nicotine binnen. Wat zijn de gevolgen? Dr. Jeroen Bommelé (Trimbos-instituut) vertelt over ‘Second-hand smoke at public outdoor spaces in the Netherlands’ – een vernieuwend onderzoek over meeroken in de buitenlucht en wat dat precies doet met de luchtkwaliteit.

Waar gaat het project over?

“Wij hebben op verschillende plekken door heel Nederland gemeten hoeveel nicotine je binnenkrijgt als er iemand bij je in de buurt rookt. We hebben dat gedaan op terrassen, bij ov-haltes en voor ingangen van publieke gebouwen. Dit zijn namelijk plekken waar nog veel gerookt wordt.”

Hoe dragen de uitkomsten van het project bij aan het bereiken van de Rookvrije Generatie?

“Mensen denken vaak dat buiten roken onschuldig is en dat als je zelf niet rookt, je daar niets van binnenkrijgt. Dat is niet waar. Met dit onderzoek hebben we namelijk laten zien dat wanneer anderen in jouw buurt roken, je ook buiten tabaksrook binnenkrijgt. Niet alleen krijg je dan tabaksrook binnen, maar je ademt ook echt nicotine in. Die nicotine blijft soms zelfs even hangen als er niet meer gerookt wordt.

Deze resultaten dragen bij aan een groter bewustzijn van de bloostelling aan tabaksrook in publieke buitenruimten. Ze laten namelijk zien dat ook niet-rokers blootgesteld worden aan tabaksrook en nicotine. Bijvoorbeeld wanneer zij op een terras zitten, bij een ov-halte staan of bij de ingang van een publiek gebouw lopen. We hopen dat de resultaten van dit onderzoek beleidsmakers helpen buitenruimten rookvrij te maken.”

Wat waren de meest vernieuwende inzichten?

“Vernieuwend aan dit onderzoek was dat we voor het eerst in Nederland onderzoek deden aan blootstelling aan tabaksrook in de buitenlucht. We ontwikkelden hiervoor een methode om zonder andere mensen te storen de blootstelling aan onder andere nicotine te meten. Daarmee hebben we voor het eerst in Nederland heel nauwkeurig onderzoek kunnen doen naar hoeveel nicotine je binnenkrijgt als je buiten naast iemand staat die rookt.”

Op welke manier hebben jullie de kennis naar de praktijk gebracht?

“Op dit moment schrijven wij een wetenschappelijk paper over dit onderzoek. Daarnaast gaan we ook een factsheet maken voor beleidsmakers om hen daarmee te helpen buitenruimten rookvrij te maken.”

Met wie werken jullie samen?

“Ik ben erg trots op de mooie samenwerking tussen het Trimbos-instituut en het RIVM. Terwijl wij vanuit het Trimbos door heel het land data verzamelden, analyseerden de collega’s bij het RIVM de nicotinesamples. Daarmee ontwikkelden we samen een mooie innovatieve methode om onopgemerkt tweedehands rook te meten in publieke buitenruimten.”

Dit onderzoek is mogelijk gemaakt door Longfonds, KWF, Hartstichting, het Diabetesfonds en de Trombosestichting in hun gezamenlijke oproep om meer onderzoek naar tabaksontmoedigingsbeleid te stimuleren op weg naar een Rookvrije Generatie. 

Benieuwd naar de andere onderzoeken over naar effectief tabaksontmoedigingsbeleid?

• Interview met Jasper Been: onderzoek naar rookvrije zones in Nederland
• Interview met Gera Nagelhout: onderzoek naar de reacties van de tabaksindustrie op tabaksontmoediging
• Interview met Cloé Geboers: onderzoek over de impact van tabaksaccijns op het roken in Nederland
• Interview met Mirte Kuipers: evaluatie van het uitstalverbod op tabak in Nederland.

Lukt het de tabaksindustrie om het Nederlandse tabaksontmoedigingsbeleid te ondermijnen? Welke strategieën gebruiken ze daarvoor? Prof. dr. Gera Nagelhout (Projectleider, Universiteit Maastricht en onderzoeksinstituut IVO) en Nikita Poole (Hoofdonderzoeker, onderzoeksinstituut IVO) vertellen hierover naar aanleiding van hun project: ‘Tobacco industry responses to planned tobacco control policies’: een onderzoek naar de reacties van de tabaksindustrie op verschillende tabaksontmoedigingsmaatregelen.

Dit project is mogelijk gemaakt door vijf gezondheidsfondsen (Diabetes Fonds, Longfonds, KWF, Hartstichting en Trombosestichting), die via een eerdere onderzoeksoproep projecten ondersteunen voor onderzoek naar de ontwikkeling en invoering van effectief nationaal en lokaal tabaksontmoedigingsbeleid.

Waar gaat het project over?

“Het onderzoek gaat over hoe de tabaksindustrie reageerde op de implementatie van drie tabaksontmoedigingsmaatregelen die in 2020 door de Nederlandse overheid werden geïmplementeerd:

(1) neutrale tabaksverpakkingen,

(2) grote tabaksaccijnsverhogingen en

(3) het uit het zicht halen van tabaksproducten bij verkooppunten.”

Hoe dragen de uitkomsten van het project bij aan het bereiken van de Rookvrije Generatie?

“Het blootleggen van reacties van de tabaksindustrie op tabaksontmoedigingsmaatregelen kan gezondheidsfondsen en beleidsmakers helpen om hun strategie te bepalen. Met een succesvolle tabaksontmoedigingsstrategie kan een Rookvrije Generatie sneller worden bereikt.

Bovendien hebben we verschillende publicaties en veel media-aandacht over de tabaksindustrie gegenereerd met ons onderzoek, wat kan zorgen voor denormalisatie van de tabaksindustrie en daarmee voor meer steun voor tabaksontmoedigingsmaatregelen.

Aangezien de tabaksindustrie vaak dezelfde argumenten en strategieën gebruikt, zijn onze resultaten waarschijnlijk ook van toepassing voor de implementatie van andere tabaksontmoedigingsmaatregelen dan alleen de drie door ons onderzochte maatregelen.”

Wat waren de meest vernieuwende inzichten?

“De tabaksindustrie vindt nog steeds manieren om het Nederlandse tabaksontmoedigingsbeleid te ondermijnen. Ook lukt het ze om hun argumenten in de media te krijgen, waarmee ze het algemeen publiek en de politiek beïnvloeden. Strategieën van de tabaksindustrie die we bijvoorbeeld hebben ontdekt met ons onderzoek zijn: directe beïnvloeding van het beleid (bijvoorbeeld door te lobbyen voor kleinere in plaats van grotere verhogingen van de tabaksaccijnzen via politieke partijen) en het werven van medestanders (bijvoorbeeld het mobiliseren, financieren en organiseren van verenigingen van detailhandelaren).

Onze aanbevelingen zijn dat strengere naleving van bestaande regelgeving over contact tussen de overheid en de tabaksindustrie nodig is. Daarnaast is het voor gezondheidsfondsen belangrijk om goed inzicht te hebben in besluitvormingsprocessen bij de overheid. Wie beslist wat en op basis van welke argumenten? Zo kan men snel reageren en invloed uitoefenen op het tabaksbeleid.

Uit ons onderzoek blijkt ook dat in de communicatie een focus op het recht van kinderen op een rookvrije omgeving kan helpen. Bijvoorbeeld door ouders of kinderen te interviewen en hun mening te vragen over nieuwe maatregelen. Hier aandacht aan geven kan helpen om draagvlak te krijgen voor beleid bij zowel beleidsmakers als het algemeen publiek.”

Op welke manier hebben jullie de kennis naar de praktijk gebracht?

Uit ons onderzoek volgen aanbevelingen waar de Nederlandse overheid en gezondheidsfondsen mee aan de slag kunnen. We kunnen dit niet voor hen doen, maar we kunnen wel zorgen dat onze resultaten en aanbevelingen bekend worden bij hen door ze goed te verspreiden.

Dit hebben we gedaan door het publiceren van onze factsheets, artikelen en blogs, door het genereren van nieuws, verspreiding via sociale media en nieuwsbrieven, door het meewerken aan media-interviews en door het presenteren op congressen.

Bijvoorbeeld:

• Vier factsheets over de argumenten en strategieën van de tabaksindustrie
• Nikita Poole schreef een blog over de tabaksindustrie op de IVO-website
• Ties Keyzer werd geïnterviewd in het NOS Radio 1 Journaal
• Gera Nagelhout werd geïnterviewd in ‘Dit is de Dag’ op radio 1

Met wie werken jullie samen?

Dit onderzoek was een samenwerking tussen Onderzoeksinstituut IVO en The Investigative Desk. Vanuit het IVO voerden we wetenschappelijk onderzoek uit en vanuit The Investigative Desk journalistiek onderzoek. Verder hadden we inhoudelijk adviseurs vanuit de University of Bath en het Smoke Free Partnership. Meer over onze bijzondere samenwerking tussen onderzoeksjournalistiek en wetenschap lees je in dit interviewartikel.

Dit onderzoek is mogelijk gemaakt door Longfonds, KWF, Hartstichting, het Diabetesfonds en de Trombosestichting in hun gezamenlijke oproep om meer onderzoek naar tabaksontmoedigingsbeleid te stimuleren op weg naar een Rookvrije Generatie. 

Benieuwd naar de andere onderzoeken over naar effectief tabaksontmoedigingsbeleid?

• Interview met Jasper Been: onderzoek naar rookvrije zones in Nederland
• Interview met Jeroen Bommelé: onderzoek naar meeroken in de buitenlucht
• Interview met Cloé Geboers: onderzoek over de impact van tabaksaccijns op het roken in Nederland
• Interview met Mirte Kuipers: evaluatie van het uitstalverbod op tabak in Nederland.

Is er genoeg steun voor uitbreiding van rookvrije omgevingen in Nederland? En kunnen we iets leren van andere landen? Jasper Been (Erasmus MC) vertelt over ‘Novel smoke-free policies to protect children as part of a tobacco endgame: assessing international and local experiences to generate transferable lessons for the Netherlands’ – een onderzoek naar de uitbreiding van rookvrije zones, hoe dit kinderen beschermt en wat er voor nodig is om ze in Nederland in te voeren.

Waar gaat het project over?

“Rookvrije omgevingen verbeteren de gezondheid van kinderen en dragen bij aan een Rookvrije Generatie. Ons onderzoek laat zien dat er veel maatschappelijke steun is voor verdere uitbreiding van rookvrije omgevingen in Nederland, vooral daar waar kinderen vaak komen. We kunnen hierin veel leren van andere landen waar nieuwe rookvrije omgevingen al ingevoerd zijn én effectief zijn gebleken.”

Hoe dragen de uitkomsten van het project bij aan het bereiken van de Rookvrije Generatie?

“Verschillende landen wereldwijd hebben ervaring met uitbreiding van rookvrije omgevingen naar plekken die in Nederland nog niet rookvrij zijn. Zo hebben 18 Europese landen het roken in de auto al gereguleerd als er kinderen en/of zwangeren in de auto zitten. Andere voorbeelden zijn rookvrije speeltuinen, terrassen, parken, stranden en binnensteden. Ons onderzoek liet zien dat ondanks uitdagingen in de handhaving zulke rookvrije plekken effectief kunnen zijn. Zo nam de blootstelling van kinderen aan tabaksrook in de auto met ruim 30% af en werden minder kinderen in het ziekenhuis opgenomen voor astma-aanvallen.

We onderzochten de juridische grond voor zulke regelgeving en wat de bevorderende en belemmerende factoren waren voor de invoering ervan. In Nederland zelf zagen we dat er overweldigende steun is voor het rookvrij maken van plekken waar nu nog mag worden gerookt, met name daar waar kinderen veel worden blootgesteld aan tabaksrook.

Pionieren met rookvrije omgevingen werkt; zo nam het roken rondom het Erasmus MC en de tegenoverliggende scholen met bijna de helft af na invoering van een rookvrije zone. Tegelijk zagen we veel variatie in de mate waarin gemeentes werk maken van de Rookvrije Generatie en er lijkt noodzaak voor meer landelijke regie. “

Wat waren de meest vernieuwende inzichten?

“Al met al laat ons project zien dat er ruimte én steun is voor uitbreiding van rookvrije omgevingen in Nederland, waarbij veel geleerd kan worden van ervaringen in het buitenland om verder toe te werken naar de Rookvrije Generatie. Nu is het aan beleidsmakers om aan de slag te gaan met deze inzichten.”

Op welke manier hebben jullie de kennis naar de praktijk gebracht?

“Gedurende het project hielden we nauw contact met belangrijke stakeholders in het veld, zoals de gezondheidsfondsen en lokale en landelijke beleidsmakers. Via presentaties op congressen (zoals het Nederlands Netwerk voor Tabaksonderzoek) en publicaties in internationale en Nederlandse vakbladen (waaronder een overzichtsartikel in het Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen) brachten we de resultaten van ons onderzoek onder de aandacht van wetenschappers en collega’s.

We presenteerden de bevindingen van ons project richting de landelijke politiek aan de Thematafel Tabak en richting het bredere werkveld via deelname aan een webinar van Nederland Rookvrij en plaatsen van berichten op bijvoorbeeld LinkedIn en Twitter.

Het algemene publiek bereikten we via landelijke media en we ontwikkelden een infographic en website (rijrookvrij.nl) over rookvrije auto’s. “

Met wie werken jullie samen?

““Het project was een samenwerking tussen onderzoekers en artsen van de afdelingen Kindergeneeskunde, Verloskunde & Gynaecologie en Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus MC Sophia Kinderziekenhuis te Rotterdam, juridische onderzoekers van de Universiteit Groningen en experts van het Centrum Media en Gezondheid in Gouda. Dit veelzijdige team bracht mensen samen uit heel uiteenlopende onderzoeksgebieden, met een inspirerende samenwerking en vernieuwende inzichten tot gevolg.

Onder andere via intensieve samenwerking met de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij hopen we met onze onderzoeksresultaten de uitbreiding van rookvrije omgevingen hoog op de politieke agenda te houden.”

Dit onderzoek is mogelijk gemaakt door Longfonds, KWF, Hartstichting, het Diabetesfonds en de Trombosestichting in hun gezamenlijke oproep om meer onderzoek naar tabaksontmoedigingsbeleid te stimuleren op weg naar een Rookvrije Generatie. 

Benieuwd naar de andere onderzoeken over naar effectief tabaksontmoedigingsbeleid? Lees dan de andere interviews:

• Interview met Jeroen Bommelé: onderzoek naar meeroken in de buitenlucht
• Interview met Gera Nagelhout: onderzoek naar de reacties van de tabaksindustrie op tabaksontmoediging
• Interview met Cloé Geboers: onderzoek over de impact van tabaksaccijns op het roken in Nederland
• Interview met Mirte Kuipers: evaluatie van het uitstalverbod op tabak in Nederland.

Wat is het effect van het ‘uitstalverbod’ van tabaksproducten? Hoe beïnvloedt dit de blootstelling van jongeren aan tabaksproducten en het risico om te beginnen met roken? Dr. Mirte Kuipers (Amsterdam UMC) vertelt over het project ‘Maximising the effectiveness of the tobacco display ban in decreasing adolescent tobacco product exposure and smoking’ – een onderzoek over de invloed van het uitstalverbod in supermarkten (2020) en in kleine winkels (2021) op jongeren.

Waar gaat het project over?

“In dit project onderzoeken wij in vier Nederlandse steden hoe de zichtbaarheid van tabaksproducten in de winkelomgeving veranderde, nadat winkels sigarettenpakjes en andere tabaksproducten uit het zicht moesten halen voor de klanten (het ‘uitstalverbod’). Ook onderzoeken wij hoe dit de blootstelling van jongeren aan tabaksproducten en –reclame beïnvloedt en hun risico om te beginnen met roken. Met de resultaten willen we begrijpen wat de effecten zijn van het uitstalverbod en hoe dit beleid verbeterd kan worden.”

Hoe dragen de uitkomsten van het project bij aan het bereiken van de Rookvrije Generatie?

“Voor de Rookvrije Generatie is het belangrijk dat roken niet meer als normaal wordt gezien. Als in veel winkels tabaksproducten te zien zijn, dan houdt dit het beeld in stand dat tabaksproducten en het gebruik ervan normaal en geaccepteerd zijn. In dit project onderzoeken we of het uitstalverbod tabak effectief uit het zicht haalt in winkels en of dit inderdaad bijdraagt aan het minder geaccepteerd maken van roken onder jongeren.”

Wat waren de meest vernieuwende inzichten?

“Tabaksverkooppunten concentreren zich in stadscentra, langs hoofdwegen en in winkelcentra. Gemiddeld wonen inwoners van de vier steden op 310 meter afstand van een verkooppunt. Er is een disproportioneel groot aanbod van tabaksverkooppunten in armere buurten van middelgrote steden.

Voor de implementatie van de display-ban had driekwart van de tabaksverkooppunten tabaksproducten of –reclame in het zicht. Na implementatie daalde dit tot 36%. Ruim een kwart van de winkels waar het uitstalverbod van kracht was hield zich hier niet aan, voornamelijk kleine winkels zoals gemakszaken.

Jongeren worden gemiddeld aan één tabaksverkooppunt per dag blootgesteld. Jongeren die vaker worden blootgesteld aan tabaksverkooppunten vinden roken meer sociaal geaccepteerd. Een groot aantal tabaksverkooppunten ligt op loopafstand van middelbare scholen, gemiddeld drie verkooppunten per school. Vmbo- en havo-leerlingen worden vaker blootgesteld aan tabaksverkooppunten dan vwo-leerlingen. Verandering in blootstelling en risico op beginnen met roken na de implementatie van het uitstalverbod worden nog onderzocht.

Wij concluderen dat recente maatregelen effect hebben, maar dat waakzaamheid geboden is: vooral als het gaat om verkoop en zichtbaarheid bij kleinere winkels. ” 

Op welke manier hebben jullie de kennis naar de praktijk gebracht?

“De onderzoeksresultaten tot november 2022 zijn samengevat in een factsheet. Deze is in samenwerking met de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij verspreid naar Tweede Kamerleden, in voorbereiding op het Commissiedebat over leefstijlpreventie van 14 december 2022. Resultaten zijn zowel in de media voorafgaand aan het debat als in het debat zelf gebruikt. Verder deelden we deze factsheet breed op sociale media, waar het door verschillende anti-tabaksplatforms is opgepikt (bijvoorbeeld Nederland Rookvrij en TabakNee.nl).

We organiseerden in 2021 en in 2022 bijeenkomsten voor partijen betrokken bij en geïnteresseerd in tabaksbeleid. En in het bijzonder regulering van de verkoopomgeving.”

Met wie werken jullie samen?

“Het project werd uitgevoerd door onderzoekers van Amsterdam UMC en Universiteit van Amsterdam (Afdeling Communicatiewetenschap en Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies).”

Dit onderzoek is mogelijk gemaakt door Longfonds, KWF, Hartstichting, het Diabetesfonds en de Trombosestichting in hun gezamenlijke oproep om meer onderzoek naar tabaksontmoedigingsbeleid te stimuleren op weg naar een Rookvrije Generatie. 

Benieuwd naar de andere onderzoeken over naar effectief tabaksontmoedigingsbeleid?

• Interview met Jasper Been: onderzoek naar rookvrije zones in Nederland
• Interview met Jeroen Bommelé: onderzoek naar meeroken in de buitenlucht
• Interview met Gera Nagelhout: onderzoek naar de reacties van de tabaksindustrie op tabaksontmoediging
• Interview met Cloé Geboers: onderzoek over de impact van tabaksaccijns op het roken in Nederland

Welke impact hebben accijnsverhogingen gehad op het roken in Nederland? Zijn tabaksproducten bijvoorbeeld minder betaalbaar geworden door accijnsverhogingen? Drs. Cloé Geboers (Universiteit Maastricht) vertelt hierover naar aanleiding van het project ‘Impact of tobacco taxation on smoking in the Dutch context”.

Waar gaat het project over?

“In dit project onderzoeken wij de impact van tabaksaccijns op rookgedrag. Onderzoeksvragen zijn bijvoorbeeld of mensen minder zijn gaan roken of gestopt zijn door accijnsverhogingen, maar ook of zij ander gedrag vertonen zoals het kopen van sigaretten over de grens. We onderzoeken dit aan de hand van data die sinds 2008 wordt verzameld onder een groep mensen die roken of hebben gerookt (het International Tobacco Control (ITC) Policy Evaluation Project).”

Hoe dragen de uitkomsten van het project bij aan het bereiken van de Rookvrije Generatie?

“Het verhogen van tabaksaccijns is een van de meest (kosten)effectieve maatregelen die een overheid kan in zetten om roken te ontmoedigen. Desondanks zijn overheden terughoudend in het verhogen van tabaksaccijns. Veel wetenschappelijk onderzoek naar tabaksaccijns- en prijsbeleid is gedaan in landen zoals het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten of Australië.

De situatie in deze landen is niet 1-op-1 te vergelijken met Nederland, onder andere door een andere cultuur, geschiedenis en geografische ligging (waardoor ze minder rekening hoeven te houden met prijsbeleid van buurlanden). Met dit onderzoek hopen we meer inzicht te krijgen in de Nederlandse context, en een wetenschappelijke basis te bieden aan toekomstig accijnsbeleid.”

Wat waren de meest vernieuwende inzichten?

“Een van de meest vernieuwende inzichten was dat de betaalbaarheid van sigaretten tussen 2010 en 2020 gelijk was gebleven. Het doel van accijnsverhogingen is dat mensen minder gaan roken, doordat tabak duurder – en dus minder betaalbaar – wordt. Het is daarom belangrijk om accijnsverhogingen met regelmaat plaats te laten vinden en dat deze verhogingen groot genoeg zijn om roken te ontmoedigen.”

Op welke manier hebben jullie de kennis naar de praktijk gebracht?

“De resultaten van het onderzoek hebben we op verschillende manieren gedeeld. Voor beleidsmakers hebben we bijvoorbeeld een policy brief opgesteld en de resultaten gepresenteerd op een seminar. Daarnaast is ons onderzoek meerdere keren door de media opgepakt (radio, tv, en krant) waardoor de bevindingen met het grote publiek zijn gedeeld. Naar aanleiding van – onder andere – ons onderzoek heeft Staatssecretaris Van Ooijen aangegeven te gaan onderzoeken hoe het accijnsinstrument de komende 10-15 jaar ingezet kan worden om een Rookvrije Generatie te bereiken.” 

Met wie werken jullie samen? (de partijen/organisaties waarmee jullie samenwerken en wat was de taakverdeling)

“Het Nederlandse projectteam bestaat uit onderzoekers van de Universiteit Maastricht, het Trimbos-Instituut, Onderzoeksinstituut IVO en de Universiteit van Amsterdam. Het ITC project wordt gecoördineerd vanuit de University of Waterloo, Canada.

Daarnaast hebben verschillende internationale experts op het gebied van tabaksontmoediging en tabaksaccijns bijgedragen aan dit project. Zij zijn onder andere verbonden aan: University of Illinois (VS), Ohio State University (VS), University Hospital Cologne (Duitsland), German Cancer Research Center (Duitsland), Santé Publique France (Frankrijk) en de University of Cape Town (Zuid-Afrika).”

Dit onderzoek is mogelijk gemaakt door Longfonds, KWF, Hartstichting, het Diabetesfonds en de Trombosestichting in hun gezamenlijke oproep om meer onderzoek naar tabaksontmoedigingsbeleid te stimuleren op weg naar een Rookvrije Generatie. 

Benieuwd naar andere onderzoeken over effectief tabaksontmoedigingsbeleid?

• Interview met Jasper Been: onderzoek naar rookvrije zones in Nederland
• Interview met Jeroen Bommelé: onderzoek naar meeroken in de buitenlucht
• Interview met Gera Nagelhout: onderzoek naar de reacties van de tabaksindustrie op tabaksontmoediging
• Interview met Mirte Kuipers: evaluatie van het uitstalverbod op tabak in Nederland.

Daarnaast zijn er vier consortia die met subsidie van ZonMw effect- of implementatieonderzoek doen naar het gebruik en beter bereik van bestaande interventies:

• Rookvrije sportclubs voor een rookvrije generatie
• Begeleiding versterken vanuit de huisartspraktijk bij stoppen met roken (CONNECT-studie)
• Financiële prikkels voor succesvolle ‘stoppen met roken’-training op het werk
• Zwangere vrouwen helpen bij het stoppen met roken (Samen stoppen Samen sterk!)