Bijna 8% van de Nederlandse vrouwen rookt tijdens de zwangerschap. Onder laag opgeleide vrouwen is dat zelfs 16%. Het Trimbos-instituut heeft een richtlijn ontwikkeld voor zwangere vrouwen die willen stoppen met roken. Epidemioloog dr. Lilian Peters, socioloog dr. Danielle Jansen en promovenda Stella Weiland onderzoeken hoe zij de implementatie van de Trimbos richtlijn kunnen verbeteren en geschikt maken voor vrouwen met een lage sociaaleconomische status.
Alle betrokken onderzoekers werken bij de afdeling Midwifery Science. Deze onderzoeksgroep bevindt zich in Groningen (UMCG) en Amsterdam (Amsterdam UMC). Dr. Lilian Peters, epidemioloog, vindt het heel belangrijk om zwangere vrouwen die willen stoppen met roken te ondersteunen. ‘Wat mij persoonlijk drijft, is dat iedereen weet dat roken tijdens een zwangerschap slecht is. Het leidt tot meer miskramen, vroeggeboorten, aangeboren afwijkingen en zelfs tot overlijden. Toch is het niet altijd eenvoudig om te stoppen. Stoppen levert een grote gezondheidswinst voor zowel moeder als kind.’
Trimbos richtlijn
‘Het Trimbos-instituut heeft een richtlijn ontwikkeld voor professionals die te maken krijgen met zwangere vrouwen die roken: het addendum ‘Behandeling van tabaksverslaving en stoppen met roken ondersteuning bij zwangere vrouwen. Op basis van een aantal opties in het stroomdiagram Rokende zwangere vrouw geeft de richtlijn de mogelijkheden van ondersteuning aan, zoals of iemand tijdens een eerdere zwangerschap rookte, gemotiveerd is te stoppen met roken en een partner heeft die rookt’, legt Lilian uit. ‘We zien dat de gehele keten deze richtlijn niet in de dagelijkse praktijk toepast. Wij willen onderzoeken waar dat mee te maken heeft.’
‘Omdat roken tijdens de zwangerschap een lastige verslaving kan zijn, vind ik het belangrijk dat vrouwen hiervoor de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben’, voegt Stella toe
Lage sociaaleconomische status
‘We voeren dit onderzoek uit in 9 regio’s in Noord Nederland. Hier wonen relatief veel mensen met een lage sociaaleconomische status.’, aldus dr. Danielle Jansen. ‘Dat gaat vaak gepaard met multi-problematiek zoals schulden, zorgen en hoge stresslevels. 22% van de zwangere vrouwen in provincie Groningen die roken is laag opgeleid. In een omgeving waar veel mensen roken, kan het extra lastig zijn om te stoppen. Daar moet je sterk voor in je schoenen staan.’
Stella Weiland voegt toe: ‘Vrouwen met een lage sociaaleconomische status hebben vaak een kleiner sociaal netwerk, wat hen extra kwetsbaar maakt. Dit kan van invloed zijn op de ondersteuningsbehoefte bij het stoppen met roken tijdens de zwangerschap. Daarom is het van belang dat we de richtlijn juist bij deze groep vrouwen onderzoeken.’
Samenwerkingsverband
Lilian: ‘In elke regio werken we samen met zorgprofessionals die werkzaam zijn in een verloskundig samenwerkingsverband (VSV), zoals de verloskundigen, gynaecologen, kraamverzorgenden. In het project Samen Stoppen, Samen Sterk breiden we dit netwerk uit met JGZ-artsen, huisartsen en verslavingsartsen, zodat we een betere afstemming in de zorgketen realiseren.
We denken dat de regionale context en setting bepalend is voor de implementatie van de richtlijn. Wat in Groningen goed werkt, hoeft niet per definitie te werken in een andere regio. Het gaat veelal om praktische zaken die regionaal verschillen, zoals het doorverwijzen naar andere zorgverleners. Daarom is er voor elke regio een plan van aanpak gemaakt en geëvalueerd.’
Samen met vrouwen
Is de huidige richtlijn niet bekend genoeg, of zijn er problemen in de praktijk om deze te implementeren? Lilian legt uit dat bij de ontwikkeling van de Trimbos richtlijn zorgverleners uit de geboortezorg betrokken zijn geweest, maar de vrouwen zelf slechts in beperkte mate. ‘Voor ons onderzoek is dat dus essentieel. We hebben eerst hun ervaringen in kaart gebracht. Wat heeft ervoor gezorgd dat ze stopten met roken, welke belemmeringen waren er. We bereiken de vrouwen via sociale media en met ondersteuning vanuit Zorgbelang Groningen en ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting van de stichting Sterk uit Armoede. Zij hielpen bijvoorbeeld met de werving van vrouwen in ons onderzoek, maar ook met het opstellen van de interviewvragen.’
‘We hebben samen met ervaringsdeskundigen de interviewvragen opgesteld, zodat deze de juiste toon bevatten en de vrouwen zich op hun gemak voelden om hun verhaal met ons te delen.’
Het Samen Stoppen, Samen Sterk project is het eerste wetenschappelijk project waarbij de stem van de doelgroep doorklinkt in alle fasen van het onderzoek, deze meerwaarde is terug te zien in een korte documentaire (OOG Groningen).
Implementatie
Lilian en Stella zien dat in het werkveld de bekendheid van de implementatie van de richtlijn toeneemt, echter door onder meer de coronapandemie en capaciteitsproblemen blijft de implementatie van de Richtlijn een aandachtspunt. Door het project zijn de stoppen-met-roken ondersteuningsmogelijkheden beter bekend bij zowel zorgverleners als bij zwangeren.
‘Tot aan het einde van het project delen wij onze bevindingen via publicaties in zowel internationale als nationale vakbladen en via workshops en korte presentaties aan vakgenoten. Daarnaast verspreiden wij kennis op festivals, zoals het Noorderzon (2019). Ten slotte willen we in gesprek met de zorgverzekeraars. Het is belangrijk dat een succesvolle implementatie en daarmee een goede ondersteuning bij het stoppen met roken volledig wordt vergoed, dat is nu niet altijd het geval.’
Resultaten tot nu toe
‘Momenteel bevinden we ons in de laatste fase van het project: evaluatie van de verbeterplannen met het werkveld en (rokende) zwangeren.’
- Op verzoek van zeven noordelijke Verloskundige Samenwerking Verbanden hebben we tijdens het project de verwijzing naar gespecialiseerde stoppen-met-roken ondersteuning van coaches van Verslavingszorg Noord Nederland gerealiseerd. Het daadwerkelijk implementeren van deze op-maat-gemaakte specialistische ondersteuning is de kennis die naar de praktijk is gebracht.
- Tevens hebben wij alle zorgverleners in eerste, en tweede lijn, de mogelijkheid aangeboden tot aanvullende scholing over motiverende gespreksvoering.
- We hebben aan studenten van de Academie Verloskunde Amsterdam Groningen en studenten Geneeskunde (Rijksuniversiteit Groningen/Universitair Medisch Centrum Groningen)colleges gegeven over stoppen-met-roken ondersteuning. Daarnaast kregen zij onderwijs over de impact van de leef- en beleefwereld van vrouwen die in armoede leven en hun keuzes aangaande lifestyle tijdens de zwangerschap, deze kennis valorisatie werd gegeven samen met de ervaringsdeskundigen van Stichting Sterk uit Armoede.
- Tenslotte hebben wij kennis overgebracht tijdens congressen, symposia en bezoeken aan de VSVs. Ook hebben we samen met Clasien van der Houwen van de Taskforce Rookvrije Start een symposium in het Thialf stadion in Heerenveen georganiseerd over tips en tricks voor de stoppen-met-roken ondersteuning van zwangere vrouwen.
- Daarnaast hebben we een animatiefilmpje ontwikkeld om de doelgroep beter te bereiken voor de verschillende stoppen-met-roken ondersteuningsmogelijkheden.
Rookvrije Generatie
Hoe dragen de uitkomsten van het project bij aan het bereiken van de Rookvrije Generatie? Indien zwangere vrouwen passende stoppen-met-roken-ondersteuning krijgen en zij daarmee stoppen met roken tijdens de zwangerschap en gestopt blijven na de bevalling, dan draagt dit bij tot het realiseren van een Rookvrije Generatie, omdat de kinderen niet meer worden blootgesteld aan tabaksrook.
Contact met het projectteam
Heb je vragen naar aanleiding van dit interview? Stuur dan gerust een bericht naar Stella Weiland via s.weiland@umcg.nl.
Benieuwd naar andere onderzoeken over naar effectief tabaksontmoedigingsbeleid?
Daarnaast zijn er vier consortia die met subsidie van ZonMw effect- of implementatieonderzoek doen naar het gebruik en beter bereik van bestaande interventies:
Bron: ZonMw. Kijk op www.zonmw.nl/roken voor meer informatie
