Auteur: maaike

De Nederlandse zorg presteert over het algemeen goed, maar er zijn in delen van de zorg grote knelpunten. Daarom publiceerde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) op 15 september 2021 een omvangrijk adviesrapport, getiteld ‘Kiezen voor houdbare zorg’. In het rapport is aandacht voor preventie, waarbij ook maatregelen rondom tabak aan bod komen.

Belang van preventie

Eén van de leidende uitgangspunten van het rapport is: waar kunnen we de meeste gezondheidswinst behalen? Preventie speelt bij dit uitgangspunt een belangrijke rol. Een aanbeveling uit het rapport: “Zet op een meer verplichtende manier en vanuit verschillende beleidsterreinen in op brede gezondheid en preventie.”  

Minder verkooppunten en hogere prijzen

In het rapport benoemt de WRR een aantal categorieën van preventie. Zo pleit de raad voor ‘Regulering van de manier waarop die producten met negatieve gezondheidseffecten aangeboden worden’. Hierbij kun je denken aan een vermindering van het aantal verkooppunten van tabak of minimumprijzen voor tabak. Een andere categorie is ‘Maatregelen die het gedrag van de gebruiker moeten sturen’, waarbij ze hogere accijnzen op rookwaren als voorbeeld benoemen.

Meer weten?

Slechts 1 op de 10 huisartsen geeft aan alle patiënten die roken het advies om te stoppen. “Veel te weinig”, zegt Esther Croes, arts-epidemioloog bij het Trimbos-instituut. “Het gaat al mis bij de vraag die eraan voorafgaat: rookt u?”

Uit een verkenning naar de stoppen-met-rokenzorg in de huisartsenpraktijk blijkt dat slechts 1 op de 5 huisartsen deze belangrijke vraag aan iedere patiënt stelt. “De huisarts speelt een sleutelrol in de stoppen-met-rokenzorg. Hier valt nog veel te winnen.”

Stop met roken: dat advies moet de huisarts jaarlijks geven

De NHG-Behandelrichtlijn voor huisartsen adviseert om alle rokers in de praktijk een stopadvies te geven. Toch geeft slechts 10% van de huisartsen die de vragenlijst hebben ingevuld, aan dit bij vrijwel alle rokende patiënten te doen. Een groot deel van de huisartsen geeft wel aan meestal een stopadvies te geven wanneer een patiënt gemotiveerd is om te stoppen of wanneer het roken ter sprake komt, maar dit gebeurt dus nog lang niet altijd. De NHG-Behandelrichtlijn adviseert om ook bij rokers die ongemotiveerd zijn een stopadvies te geven en het stopadvies bij voorkeur jaarlijks te geven. In elk geval bij elk contact waarbij aan roken gerelateerde klachten voorkomen. Croes:  “Het is belangrijk om geen enkele roker in de kou te laten staan: sommige rokers hebben wat meer zetjes nodig. Zij moeten jaarlijks een stopadvies krijgen. ”

Ondersteuning bij stoppen met roken

Voor een effectieve ondersteuning aan mensen die willen stoppen met roken, is het belangrijk dat huisartsen begeleiding aanbieden. Dat hoeven ze niet zelf te doen. Huisartsen kunnen hiervoor ook doorverwijzen. Volgens de NHG-Behandelrichtlijn heeft gedragsmatige begeleiding de voorkeur, zoals individuele gesprekken of groepsbegeleiding. Medicijnen kunnen daarop een aanvulling zijn. Ruim 1 op de 5 huisartsen biedt echter niet altijd  gedragsmatige begeleiding aan als medicijnen worden voorgeschreven. Croes: “Dat is een gemiste kans, want juist tijdens de gedragsmatige begeleiding leert een roker waar de valkuilen liggen.”

Regionale stoppen-met-rokenzorg moet verbeterd worden

Om passende stoppen-met-rokenzorg te kunnen bieden, heeft een huisarts een overzicht nodig van het aanbod in de regio. De meerderheid van zorgverleners in de huisartsenpraktijk zegt goed op de hoogte te zijn van het regionale stoppen-met-rokenzorg aanbod. 21% van zorgverleners in de huisartsenpraktijkgeeft echter aan niet op de hoogte te zijn van het actuele aanbod. De samenwerking in de regio kan nog flink verbeterd worden: de meeste praktijken (57%) geven aan dat er geen regionale samenwerkingsafspraken over stoppen met roken zijn, slechts 16% geeft aan dat er wel afspraken zijn en 18% geeft aan het niet te weten.

Verkenning naar de stoppen-met-rokenzorg bij huisartsen

Voor het onderzoek is een vragenlijst verstuurd naar 500 huisartsenpraktijken binnen een representatieve steekproef van 36 Nederlandse gemeenten (10% van het totaal aantal Nederlandse gemeenten). In totaal hebben 137 respondenten uit 111 huisartsenpraktijken van 34 gemeenten de vragenlijst ingevuld. De aanbevelingen uit de verkenning worden verspreid onder zorgverleners.

Bekijk de belangrijkste resultaten in het rapport en in de infographic.

Per 1 juli 2021 dienen de rookruimtes in overheids- en openbare gebouwen gesloten te zijn. Dat betekent dat ziekenhuizen, musea, sportkantines, bibliotheken, maar ook zorginstellingen, gemeentehuizen, de Tweede Kamer en ministeries vanaf die datum geen inpandige rookruimtes meer mogen hebben.

Veilige werkplek

Het doel van deze maatregel is dat mensen in publieke gebouwen een veilige werkplek hebben. Ook omstanders en schoonmakers van rookruimtes lopen het gevaar om schadelijke stoffen binnen te krijgen. Hiermee wordt voorkomen dat jongeren beginnen met roken, worden omstanders beschermd tegen meeroken en rokers die willen stoppen ondersteund. Het sluiten van rookruimtes is daarbij een belangrijke maatregel, omdat deze ruimtes het roken normaliseren en faciliteren. Het bedrijfsleven volgt op 1 januari 2022 met het sluiten van rookruimtes.

Bekijk ook de factsheet over het sluiten van rookruimtes in openbare gebouwen.

Nationaal preventieakkoord

Het rookvrij maken van gebouwen en ruimtes waar Nederlanders komen of werken is één van de pijlers uit het Nationaal Preventieakkoord, dat staatssecretaris Blokhuis (VWS) in 2018 met meer dan 70 partijen sloot. In het Nationaal Preventieakkoord streeft het kabinet samen met maatschappelijke partners naar een Rookvrije Generatie in 2040. Dat betekent dat 0% van de jongeren en zwangere vrouwen dan nog rookt en dat het aantal rokende volwassenen daalt van de huidige 20,2% (2020) naar 5%. In het Staatsblad staat de wijziging van het Tabaks- en rookwarenbesluit toegelicht.

Roken wordt moeilijker

In het kader van het Nationaal Preventieakkoord zijn de afgelopen tijd diverse ontmoedigingsmaatregelen. genomen die het minder aantrekkelijk maken om te roken. In april 2020 is de prijs van tabaksproducten met een euro verhoogd. Sinds 1 juli 2020 zijn in alle supermarkten rookwaren uit het zicht geplaatst en is het rookverbod uitgebreid met de e-sigaret. Alle onderwijsterreinen zijn inmiddels rookvrij. Sinds 1 oktober worden sigaretten en shag verkocht in neutrale verpakkingen. En in januari van dit jaar zijn ook alle tabakswaren uit het zicht geplaatst in zaken als tankstations, tabak- en gemakszaken, drogisterijen, avondwinkels en horeca.

Makkelijker om te stoppen

Naast de ontmoedigingsmaatregelen tegen het roken, wordt het stoppen met roken makkelijker gemaakt. Zo wordt sinds januari 2020 de hulp om te stoppen met roken vergoed door de verplichte basisverzekering tegen ziektekosten. In oktober vorig jaar is daarnaast door het ministerie samen met haar partners voor het eerst in tien jaar weer een grote stoppen-met-roken-campagne onder de naam PUUR Rookvrij gestart. Met die campagne wordt rokers die willen stoppen op allerlei manieren hulp geboden.

De beroepsvereniging V&VN wil de zorg rookvrij maken. Volgens de beroepsvereniging heeft de zorg een belangrijke rol in de preventie van roken en de behandeling van tabaksverslaving. Ook benadrukt V&VN het recht van verzorgenden, verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten om te werken in een rookvrije werkomgeving en wijst ze op de beroepsmatige voorbeeldfunctie die het zorgpersoneel heeft.

Belangrijke rol voor de zorg

De beroepsvereniging geeft aan dat preventie van ziekte en bevorderen van gezondheid kerntaken zijn van iedere verzorgende, verpleegkundige en verpleegkundig specialist in hun rol als gezondheidsbevorderaar. Aangezien deze beroepsgroepen vaak te maken hebben met patiënten met (risico op) gezondheidsschade gerelateerd aan roken, spelen zij een belangrijke rol in de behandeling van tabaksverslaving. Zij kunnen het onderwerp bespreekbaar maken, patiënten informeren over de schadelijke gevolgen van roken, adviseren hen te stoppen met roken en hierin begeleiden óf doorverwijzen naar een gekwalificeerde stoppen-met-rokenbegeleider.

Bewustzijn, rookvrije werkomgeving en voorbeeldfunctie

Om deze belangrijke rol als zorgmedewerker te vervullen, zijn volgens de V&VN drie zaken van belang:

1. Een bewustzijn bij verzorgenden, verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten van de rol die zij hebben ten aanzien van preventie, advisering en behandeling van tabaksverslaving, gericht op zowel patiënten als collega’s;
2. Het recht van iedere verzorgende, verpleegkundige of verpleegkundig specialist te werken in een rookvrije werkomgeving;
3. Iedere verzorgende, verpleegkundige en verpleegkundig specialist heeft beroepsmatig een voorbeeldfunctie naar patiënten en collega’s gebaseerd op de beroepswaarden en normen (ook als deze beroepswaarden en normen mogelijk verschillen van de persoonlijke waarden en normen). Je rookt niet in het bijzijn van een patiënt en je bent op je werkplek niet als roker herkenbaar. Dat betekent dat je niet zichtbaar tabaksproducten bij je draagt en tevens niet omringd wordt door een tabaks- of rookgeur.

Hulp vanuit de beroepsvereniging

De V&VN ondersteunt de beroepsgroepen in het realiseren van het bovenstaande. Dit doet de beroepsvereniging door zorgpersoneel te wijzen op kennis en hulpmiddelen, een platform te bieden voor leden om het gesprek aan te gaan, kennis, ervaringen en goede voorbeelden te delen, de dialoog te ondersteunen tussen leden en aandacht te vragen voor de dilemma’s en de benodigde ondersteuning (zoals de rookvrije werkplek) bij werkgevers en vakbonden.

V&VN ondertekende eind 2020 al samen met een groot aantal andere partijen de intentieverklaring ‘Maak de Zorg Rookvrij!’ . De partijen die het document ondertekenen, geven aan zich in te willen zetten voor een rookvrije zorg. Dit houdt onder andere in: rookvrije terreinen, niet-rokenbeleid voor medewerkers en goede stoppen-met-rokenzorg voor patiënten.

De meeste rokers willen graag stoppen met roken, maar weten vaak niet waar ze moeten beginnen. Op hun sigarettenpakje staat inmiddels een antwoord: bel de Stoplijn of bezoek Ikstopnu.nl. Vandaag (20 mei 2021) is het 5 jaar geleden dat Ikstopnu is opgericht. Programmahoofd Tabaksontmoediging van het Trimbos-instituut Marc Willemsen: “De kracht van Ikstopnu is om te blijven luisteren en signaleren waar behoefte aan is bij rokers, zodat zij alle informatie krijgen die zij nodig hebben om een succesvolle stoppoging te doen.”

In iedere roker zit een stopper

Voor wetenschappelijk onderbouwde informatie over stoppen met roken kun je terecht op de website van Ikstopnu. Willemsen: “Maar je kunt ook via mail, chat of telefoon contact opnemen met de Stoplijn. Dagelijks bellen tientallen rokers.” Milly Neuman, medewerker aan de Stoplijn: “Bij de Stoplijn is iemand méér dan een roker. We luisteren naar het verhaal en kijken samen met de beller welke manier van stoppen het meeste aanspreekt. De Stoplijn biedt een luisterend oor, geeft de persoon steun, versterkt de motivatie en geeft hoop dat het gaat lukken om een rookvrij leven te krijgen.”  

“Die dame zei tegen mij: ‘Roken is nooit de oplossing. Goed dat je het nu al een week hebt volgehouden’. Ze heeft me echt gemotiveerd aan de telefoon.”

Ervaring van beller aan de Stoplijn

Iedere roker stopt op zijn eigen manier

Gemiddeld zijn er zo’n 55.000 mensen die Ikstopnu.nl per maand bezoeken. Mirthe van Liere, online strateeg Ikstopnu: “Wij blijven kijken naar hoe we mensen zo goed mogelijk kunnen ondersteunen in hun stopproces. We steken veel energie in vindbaarheid en blijven de website vullen met informatie waar het publiek naar zoekt op internet. Ook lanceerden we in 2019 Facebook-groepen. Naast dat stoppers hier ondersteuning aan elkaar geven, geven wij ook informatie op maat. Bijvoorbeeld als er binnen de groep gesproken wordt over een stopondersteuning waarvan al is onderzocht dat het niet werkt. Eind 2020 introduceerden we ook de Stopmail: een reeks e-mails en motiverende sms’jes, waarbij we mensen tot een jaar na hun stopdatum ondersteunen.”

“Ze dachten goed mee, stopten me vol met tips. Raadden coaching aan, telefonische coaching. Ik ben nu net gestopt. De basisverzekering vergoedt het voor 100% zeiden ze. Ik heb gisteren mijn eerste gesprek gehad, dat was heel goed.”

Ervaring van beller aan de Stoplijn

Aan de slag met jongvolwassenen

De komende jaren gaat Ikstopnu zich nog specifieker op doelgroepen richten. Zo zijn er relatief veel jongvolwassenen (18-25 jaar) die roken. Projectleider Claire de Neree: “We merken dat jongvolwassenen behoefte hebben aan specifieke informatie die voor hen wél interessant is. Uit een doelgroeponderzoek onder 1000 jongvolwassen rokers kwam naar voren dat zij andere wensen en behoeftes hebben als het gaat om stoppen met roken dan oudere volwassenen die roken. Zo willen zij bijvoorbeeld liever geen hulp van buitenaf, maar vooral zelf aan de slag. Op dit moment zijn wij materialen, zoals een app en aparte informatie op Ikstopnu.nl, aan het ontwikkelen om deze doelgroep op maat te bedienen.”  

Redenen om te bellen

In opdracht van het Trimbos-instituut is er een kwalitatief onderzoek gedaan naar de bellers van de Stoplijn. Ongeveer driekwart van de respondenten belt de Stoplijn omdat men (weer) van plan is te stoppen met roken en daar graag hulp of ondersteuning bij wil. Een kwart van de respondenten is al gestopt en heeft vragen over stopmethode of behoefte aan een luisterend oor. Men is overwegend (zeer) positief over het gesprek dat met de Stoplijn en waardeert de aangename, vriendelijke en niet-veroordelende houding.

“Fijn gesprek: op een rustig manier te woord gestaan. Ik had wat schaamte. Ze zei tegen me dat ik me niet hoef te schamen want het is een gevecht. Ga weer naar uw huisarts want die zit daarvoor. Ze heeft me inspiratie gegeven om door te pakken.”  

Ervaring van beller aan de Stoplijn

Stoppen met roken: dat geeft lucht

Om te vieren dat Ikstopnu 5 jaar bestaat, roepen ze Nederlanders op om hun succesverhaal over het stoppen met roken te delen op 5jaar.ikstopnu.nl. Als je je verhaal instuurt, maak je kans op een eigen boom in het bos. In november plant Ikstopnu namelijk bomen ter ere van dit jubileum. De boom is een eerbetoon aan het succesvol stoppen met roken en zet hiermee de stopper in het zonnetje. 

Bron: Trimbos-instituut