Categorie: Nieuws

Bijna 8% van de Nederlandse vrouwen rookt tijdens de zwangerschap. Onder laag opgeleide vrouwen is dat zelfs 16%. Het Trimbos-instituut heeft een richtlijn ontwikkeld voor zwangere vrouwen die willen stoppen met roken. Epidemioloog dr. Lilian Peters, socioloog dr. Danielle Jansen en promovenda Stella Weiland onderzoeken hoe zij de implementatie van de Trimbos richtlijn kunnen verbeteren en geschikt maken voor vrouwen met een lage sociaaleconomische status.

Alle betrokken onderzoekers werken bij de afdeling Midwifery Science. Deze onderzoeksgroep bevindt zich in Groningen (UMCG) en Amsterdam (Amsterdam UMC). Dr. Lilian Peters, epidemioloog, vindt het heel belangrijk om zwangere vrouwen die willen stoppen met roken te ondersteunen. ‘Wat mij persoonlijk drijft, is dat iedereen weet dat roken tijdens een zwangerschap slecht is. Het leidt tot meer miskramen, vroeggeboorten, aangeboren afwijkingen en zelfs tot overlijden. Toch is het niet altijd eenvoudig om te stoppen. Stoppen levert een grote gezondheidswinst voor zowel moeder als kind.’

Trimbos richtlijn

‘Het Trimbos-instituut heeft een richtlijn ontwikkeld voor professionals die te maken krijgen met zwangere vrouwen die roken: het addendum ‘Behandeling van tabaksverslaving en stoppen met roken ondersteuning bij zwangere vrouwen. Op basis van een aantal opties in het stroomdiagram Rokende zwangere vrouw geeft de richtlijn de mogelijkheden van ondersteuning aan,  zoals of iemand tijdens een eerdere zwangerschap rookte, gemotiveerd is te stoppen met roken en een partner heeft die rookt’, legt Lilian uit. ‘We zien dat de gehele keten deze richtlijn niet in de dagelijkse praktijk toepast. Wij willen onderzoeken waar dat mee te maken heeft.’

‘Omdat roken tijdens de zwangerschap een lastige verslaving kan zijn, vind ik het belangrijk dat vrouwen hiervoor de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben’, voegt Stella toe

Lage sociaaleconomische status

‘We voeren dit onderzoek uit in 9 regio’s in Noord Nederland. Hier wonen relatief veel mensen met een lage sociaaleconomische status.’, aldus dr. Danielle Jansen. ‘Dat gaat vaak gepaard met multi-problematiek zoals schulden, zorgen en hoge stresslevels. 22% van de zwangere vrouwen in provincie Groningen die roken is laag opgeleid. In een omgeving waar veel mensen roken, kan het extra lastig zijn om te stoppen. Daar moet je sterk voor in je schoenen staan.’

Stella Weiland voegt toe: ‘Vrouwen met een lage sociaaleconomische status hebben vaak een kleiner sociaal netwerk, wat hen extra kwetsbaar maakt. Dit kan van invloed zijn op de ondersteuningsbehoefte bij het stoppen met roken tijdens de zwangerschap. Daarom is het van belang dat we de richtlijn juist bij deze groep vrouwen onderzoeken.’

Samenwerkingsverband

Lilian: ‘In elke regio werken we samen met zorgprofessionals die werkzaam zijn in een verloskundig samenwerkingsverband (VSV), zoals de verloskundigen, gynaecologen, kraamverzorgenden. In het project Samen Stoppen, Samen Sterk breiden we dit netwerk uit met JGZ-artsen, huisartsen en verslavingsartsen, zodat we een betere afstemming in de zorgketen realiseren.

We denken dat de regionale context en setting bepalend is voor de implementatie van de richtlijn. Wat in Groningen goed werkt, hoeft niet per definitie te werken in een andere regio. Het gaat veelal om praktische zaken die regionaal verschillen, zoals het doorverwijzen naar andere zorgverleners. Daarom is er voor elke  regio een plan van aanpak gemaakt en geëvalueerd.’

Samen met vrouwen

Is de huidige richtlijn niet bekend genoeg, of zijn er problemen in de praktijk om deze te implementeren? Lilian legt uit dat bij de ontwikkeling van de Trimbos richtlijn zorgverleners uit de geboortezorg betrokken zijn geweest, maar de vrouwen zelf slechts in beperkte mate. ‘Voor ons onderzoek is dat dus essentieel. We hebben eerst hun ervaringen in kaart gebracht. Wat heeft ervoor gezorgd dat ze stopten met roken, welke belemmeringen waren er. We bereiken de vrouwen via sociale media en met ondersteuning vanuit Zorgbelang Groningen en ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting van de stichting Sterk uit Armoede. Zij hielpen bijvoorbeeld met de werving van vrouwen in ons onderzoek, maar ook met het opstellen van de interviewvragen.’

‘We hebben samen met ervaringsdeskundigen de interviewvragen opgesteld, zodat deze de juiste toon bevatten en de vrouwen zich op hun gemak voelden om hun verhaal met ons te delen.’

Het Samen Stoppen, Samen Sterk project is het eerste wetenschappelijk project waarbij de stem van de doelgroep doorklinkt in alle fasen van het onderzoek, deze meerwaarde is terug te zien in een korte documentaire (OOG Groningen).

Implementatie

Lilian en Stella zien dat in het werkveld de bekendheid van de implementatie van de richtlijn toeneemt, echter door onder meer de coronapandemie en capaciteitsproblemen blijft de implementatie van de Richtlijn een aandachtspunt. Door het project zijn de stoppen-met-roken ondersteuningsmogelijkheden beter bekend bij zowel zorgverleners als bij zwangeren.

‘Tot aan het einde van het project delen wij onze bevindingen via publicaties in zowel internationale als nationale vakbladen en via workshops en korte presentaties aan vakgenoten. Daarnaast verspreiden wij kennis op festivals, zoals het Noorderzon (2019). Ten slotte willen we in gesprek met de zorgverzekeraars. Het is belangrijk dat een succesvolle implementatie en daarmee een goede ondersteuning bij het stoppen met roken volledig wordt vergoed, dat is nu niet altijd het geval.’

Resultaten tot nu toe

‘Momenteel bevinden we ons in de laatste fase van het project: evaluatie van de verbeterplannen met het werkveld en (rokende) zwangeren.’

• Op verzoek van zeven noordelijke Verloskundige Samenwerking Verbanden hebben we tijdens het project de verwijzing naar gespecialiseerde stoppen-met-roken ondersteuning van coaches van Verslavingszorg Noord Nederland gerealiseerd. Het daadwerkelijk implementeren van deze op-maat-gemaakte specialistische ondersteuning is de kennis die naar de praktijk is gebracht.
• Tevens hebben wij alle zorgverleners in eerste, en tweede lijn, de mogelijkheid aangeboden tot aanvullende scholing over motiverende gespreksvoering.
• We hebben aan studenten van de Academie Verloskunde Amsterdam Groningen en studenten Geneeskunde (Rijksuniversiteit Groningen/Universitair Medisch Centrum Groningen)colleges gegeven over stoppen-met-roken ondersteuning. Daarnaast kregen zij onderwijs over de impact van de leef- en beleefwereld van vrouwen die in armoede leven en hun keuzes aangaande lifestyle tijdens de zwangerschap, deze kennis valorisatie werd gegeven samen met de ervaringsdeskundigen van Stichting Sterk uit Armoede.
• Tenslotte hebben wij kennis overgebracht tijdens congressen, symposia en bezoeken aan de VSVs. Ook hebben we samen met Clasien van der Houwen van de Taskforce Rookvrije Start een symposium in het Thialf stadion in Heerenveen georganiseerd over tips en tricks voor de stoppen-met-roken ondersteuning van zwangere vrouwen.
• Daarnaast hebben we een animatiefilmpje ontwikkeld om de doelgroep beter te bereiken voor de verschillende stoppen-met-roken ondersteuningsmogelijkheden.

Rookvrije Generatie

Hoe dragen de uitkomsten van het project bij aan het bereiken van de Rookvrije Generatie? Indien zwangere vrouwen passende stoppen-met-roken-ondersteuning krijgen en zij daarmee stoppen met roken tijdens de zwangerschap en gestopt blijven na de bevalling, dan draagt dit bij tot het realiseren van een Rookvrije Generatie, omdat de kinderen niet meer worden blootgesteld aan tabaksrook.

Contact met het projectteam

Heb je vragen naar aanleiding van dit interview? Stuur dan gerust een bericht naar Stella Weiland via s.weiland@umcg.nl.

Benieuwd naar andere onderzoeken over naar effectief tabaksontmoedigingsbeleid?

• Interview met Jasper Been: onderzoek naar rookvrije zones in Nederland
• Interview met Jeroen Bommelé: onderzoek naar meeroken in de buitenlucht
• Interview met Gera Nagelhout: onderzoek naar de reacties van de tabaksindustrie op tabaksontmoediging
• Interview met Cloé Geboers: onderzoek over de impact van tabaksaccijns op het roken in Nederland
• Interview met Mirte Kuipers: evaluatie van het uitstalverbod op tabak in Nederland

Daarnaast zijn er vier consortia die met subsidie van ZonMw effect- of implementatieonderzoek doen naar het gebruik en beter bereik van bestaande interventies:

• Rookvrije sportclubs voor een rookvrije generatie
• Begeleiding versterken vanuit de huisartspraktijk bij stoppen met roken (CONNECT-studie)
• Financiële prikkels voor succesvolle ‘stoppen met roken’-training op het werk
• Zwangere vrouwen helpen bij het stoppen met roken (Samen stoppen Samen sterk!)

Bron: ZonMw. Kijk op www.zonmw.nl/roken voor meer informatie

Op vrijdag 14 april 2023 tijdens het jaarlijkse NNvT Congres verzorgen ZonMw en Gezondheidsfondsen voor Rookvrij (GvRV) de sessie ‘Onderzoeksagenda Tabaksontmoediging: zijn we op de goede weg?’ Prof.dr. Onno van Schayck reflecteert daarin op de toegevoegde waarde van onderzoek naar tabaksontmoediging in het licht van de Rookvrije Generatie.

Onderzoeksagenda Tabaksontmoediging

De onderzoeken die tijdens deze sessie aan bod komen zijn gebaseerd op de Onderzoeksagenda Tabaksontmoediging van de Alliantie Nederland Rookvrij (afgekort ANR en tegenwoordig: GvRV), die tot stand kwam in samenwerking met wetenschappers, gezondheidsfondsen, ZonMw en partners van de ANR. De onderzoeksagenda vormde de basis voor meerdere projecten die inmiddels tot stand zijn gekomen, naar aanleiding van twee onderzoeksoproepen.

Subsidie-oproep ZonMw

Vier consortia richten zich op effect- of implementatieonderzoek naar het gebruik en beter bereik van bestaande interventies op het gebied van tabaksontmoediging. Deze samenwerkingsverbanden zijn ontstaan uit onze subsidieronde van ZonMw in 2017.  Inmiddels zijn deze projecten in de afrondende fase en komen er veel inzichten naar voren hoe bestaande interventies beter gebruikt kunnen worden.

Onderzoeksoproep gezondheidsfondsen

In 2018 is ruim 1 miljoen euro beschikbaar gesteld door vijf gezondheidsfondsen voor onderzoek naar effectief tabaksontmoedigingsbeleid. Het Diabetes Fonds, Longfonds, KWF, Hartstichting en de Trombosestichting wilden zo beleidsonderzoek naar tabaksontmoediging stimuleren, om te komen tot een Rookvrije Generatie.  

Vijf projectteams zijn vervolgens per 1 september 2019 van start gegaan met onderzoek naar de ontwikkeling en invoering van effectief nationaal en lokaal tabaksontmoedigingsbeleid. Welke onderzoeken dit zijn lees je hieronder. De projectleiders lichten deze kort toe.

(1) Reacties op geplande tabaksontmoedigingsmaatregelen

Prof.dr. Gera Nagelhout, Onderzoeksinstituut IVO:
“Dit onderzoek gaat over hoe de tabaksindustrie reageerde op de implementatie van drie tabaksontmoedigingsmaatregelen die in 2020 door de Nederlandse overheid werden geïmplementeerd: (1) neutrale tabaksverpakkingen; (2) grote tabaksaccijnsverhogingen en (3) het uit het zicht halen van tabaksproducten bij verkooppunten.”

(2) Uitbreiding van rookvrije zones: hoe beschermt dit kinderen en wat is er voor nodig om ze in Nederland in te voeren?

Dr. Jasper Been, Erasmus MC:
“Rookvrije omgevingen verbeteren de gezondheid van kinderen en dragen bij aan een Rookvrije Generatie. Ons onderzoek laat zien dat er veel maatschappelijke steun is voor verdere uitbreiding van rookvrije omgevingen in Nederland, vooral daar waar kinderen vaak komen. We kunnen hierin veel leren van andere landen waar nieuwe rookvrije omgevingen al ingevoerd zijn én effectief zijn gebleken.”

(3) De impact van het verhoging van tabaksaccijns op het roken in Nederland

Drs. Cloé Geboers, Universiteit Maastricht:
“In het project “Impact of tobacco taxation on smoking in the Dutch context” onderzoeken wij de impact van tabaksaccijns op rookgedrag. Onderzoeksvragen zijn bijvoorbeeld of mensen minder zijn gaan roken of gestopt zijn door accijnsverhogingen, maar ook of zij ander gedrag vertonen zoals het kopen van sigaretten over de grens. We onderzoeken dit aan de hand van data die sinds 2008 wordt verzameld onder een groep mensen die roken of hebben gerookt (het International Tobacco Control (ITC) Policy Evaluation Project).”

(4) Evaluatie van het uitstalverbod op tabak in Nederland

Dr. Mirte Kuipers, Amsterdam UMC:
“In dit project onderzoeken wij in vier Nederlandse steden hoe de zichtbaarheid van tabaksproducten in de winkelomgeving veranderde, nadat winkels sigarettenpakjes en andere tabaksproducten uit het zicht moesten halen voor de klanten (het ‘uitstalverbod’). Ook onderzoeken wij hoe dit de blootstelling van jongeren aan tabaksproducten en –reclame beïnvloedt en hun risico om te beginnen met roken. Met de resultaten willen we begrijpen wat de effecten zijn van het uitstalverbod en hoe dit beleid verbeterd kan worden.”

(5) Meeroken op openbare plekken in de buitenlucht: wat doet dat met de luchtkwaliteit?

Dr. Jeroen Bommelé, Trimbos-instituut:
“Wij hebben op verschillende plekken door heel Nederland gemeten hoeveel nicotine je binnenkrijgt als er iemand bij je in de buurt rookt. We hebben dat gedaan op terrassen, bij ov-haltes en voor ingangen van publieke gebouwen. Dit zijn namelijk plekken waar nog veel gerookt wordt.”

Tijdens de interactieve sessie op het NNvT congres reflecteren we samen met de projectleiders op de toegevoegde waarde van de onderzoeken in het licht van de Rookvrije Generatie. Wat is de doorwerking van kennis naar de praktijk? Wat zijn relevante learnings? Kom ook op vrijdag 14 april naar Utrecht! Ga voor meer informatie en inschrijving naar de website van het NNvT.

---

Long- en hoofdhalskanker komen aanzienlijk meer voor in gebieden met een achterblijvende sociaaleconomische status. Dat blijkt uit de vandaag gelanceerde Nederlandse Kankeratlas van het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL). Zo’n 80% van de longkankergevallen heeft roken als oorzaak. Dit betekent dat er meer gerookt wordt door mensen in armere wijken. En dat biedt kansen voor rookpreventie door lokale overheden.  

Inzetten op preventie

Delen van onder andere de vier grote steden kleuren donkerrood op een kaart van kankerpatiënten in Nederland. Door de regionale verschillen te laten zien, hoopt IKNL op meer preventie. ”Je ziet heel duidelijk dat de sociaaleconomische status van mensen ook tot gezondheidsverschillen leiden. Dat moeten we niet willen,” aldus Valery Lemmens, hoofdonderzoeker bij het IKNL en bedenker van de atlas.

Het IKNL roept daarom beleidsmakers op om het voortouw te nemen in het aanpakken van een ongezonde leefomgeving. Hoe? Onder andere met het verhogen van accijnzen op tabak, verminderen van het aantal verkooppunten van tabak en door op wijkniveau maatregelen te nemen die de leefomstandigheden verbeteren.

Een rookvrij leven voor iedereen

In een aantal Nederlandse wijken is eind vorig jaar al begonnen met een integrale, lokale aanpak vanuit het programma ‘Een rookvrij leven voor iedereen‘, een initiatief van Pharos en GGD GHOR Nederland. In zeven wijken wordt nu gezamenlijk gezocht naar de betekenis van roken en de samenhang met sociale problemen in de wijk. Zo ontdekken de deelnemers stapsgewijs hoe ze met een lokaal team tot een passende wijkspecifieke aanpak kunnen komen.

Bronnen: KWF, NOS, Algemeen Dagblad

Hoewel in 2019 het aantal rokende mbo- en hbo-studenten van 16-18 jaar af nam, is dit in 2021 niet verder gedaald. Dit blijkt uit de vierde meting van de middelenmonitor mbo-hbo van het Trimbos-instituut.

Aantal studenten dat rookt neemt niet meer af

Bijna de helft van de studenten van 16 tot en met 18 jaar op het mbo en hbo heeft ooit gerookt (47%), ruim een kwart (27%) heeft de afgelopen maand gerookt en ruim één op de tien (11%) rookt dagelijks. Deze percentages zijn vrijwel gelijk aan de voorgaande meting in 2019.

Met name onder mbo-studenten wordt veel gerookt. Zo rookt op het mbo 12% van de 17-jarigen dagelijks. Op het hbo is dat 3%. Ook rookten de studenten op het mbo gemiddeld meer sigaretten per dag (5,5) dan studenten op het hbo (3,7). Ongeveer een kwart van de mbo- en hbo-studenten (26%) vindt het normaal dat leeftijdgenoten roken.

Meer weten?

Wil je meer lezen over deze meting van de middelenmonitor mbo-hbo? Lees dit artikel van het Trimbos-instituut of download de hieronder de factsheet ‘Middelengebruik onder studenten van 16-18 jaar op het mbo en hbo 2021‘.